مقدمه: از مهم‌ترین رویکردها در زمینه‎ی سوءمصرف مواد، تئوری حساسیت به تقویت‌گری با فرضیه‌های سیستم فعال‌ساز و بازداری‌ رفتاری است که پژوهش حاضر با هدف بررسی و مقایسه تفاوت سیستم‌های مغزی – رفتاری در افراد وابسته به مواد و افراد بهنجار بر مبنای آن شکل گرفته است.

مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر از نوع علّی مقایسه‌ای است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه زنان و مردان معتاد ۲۰ تا ۵۰ ساله ساکن شهر ارومیه در آبان ماه سال ۱۳۹۲ در کمپ‌های ترک اعتیاد می‌باشند. ۱۲۰ آزمودنی معتاد (۸۰ نفر مرد،۴۰ نفر زن) و ۱۲۰ آزمودنی بهنجار (۸۰ نفر مرد، ۴۰ نفر زن) که از نظر سن، جنس و تحصیلات با گروه معتاد همتا شده بودند با روش نمونه‌گیری نسبتی تصادفی انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه کارور و وایت (۱۹۹۴) بوده و داده‌ها با استفاده از آزمون t مستقل مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفتند.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد تفاوت معنی‌داری در سیستم‌های مغزی- رفتاری افراد معتاد و غیر معتاد وجود دارد به‌طوری‌که سطح سیستم فعال‌ساز رفتاری (BAS) در افراد معتاد بالاتر از افراد غیر معتاد و سطح سیستم بازداری رفتاری (BIS) در افراد غیر معتاد بالاتر از افراد معتاد است. همچنین یافته‌ها بیانگر آن بود که سیستم فعال‌ساز رفتاری در مردان فعال‌تر از زنان و سیستم بازداری رفتاری در زنان فعال‌تر از مردان بوده است. ولی در سیستم فعال‌ساز رفتاری در مردان و زنان معتاد تفاوت معنی‌داری مشاهده نشده است.

نتیجه‌گیری: یافته‌ها با تئوری حساسیت به تقویت گری (۱۹۹۳) مبنی بر این‌که مصرف مواد از فعالیت بیشتر سیستم فعال‌ساز رفتاری ناشی می‌شود همسو بوده است.